Je, umewahi kukutana na mtu ambaye anapenda sana utaratibu na anaona vigumu kubadili ratiba yake ya kila siku? Au labda umeona mtoto ambaye anapendelea kucheza peke yake na anaonekana kutojali wengine? Hizi zinaweza kuwa baadhi ya dalili za usonji (autism)

Usonji ni hali ambayo huathiri jinsi ubongo unavyofanya kazi, na kusababisha mtu kuwa na changamoto katika mawasiliano ya kijamii, tabia, nk. Katika makala hii, tutajadili kwa undani zaidi kuhusu usonji, jinsi unavyoathiri maisha ya watu, na njia za kuwasaidia

Usonji, pia unajulikana kama Otizimu (Autism kwa Kiingereza), ni kasoro ya maendeleo ya ubongo inayosababisha ubongo na mfumo wa fahamu kwa ujumla kushindwa kukua kwa njia ya kawaida. Hii ni kasoro ya ukuaji wa mfumo wa fahamu (neurodevelopment) ambayo huathiri kwa kiasi kikubwa uwezo wa mtu kuwasiliana, kujumuika kijamii, na kufikiri. Katika makala hii, tutachambua kwa undani zaidi kuhusu usonji,na athari zake kwa wanaoishi nao. 

Usonji ni Nini?

Usonji ni hali inayosababisha mtu kukosa uwezo wa kawaida wa kuwasiliana na kujumuika kijamii. Mtu mwenye usonji anaweza kuwa na shida ya kuelewa lugha na ishara za mawasiliano (expressive and receptive language and gestures), pamoja na kuonyesha Tabia Zilizojirudia Rudia na Zenye Mipaka Maalum (restrictive and repetitive patterns of behaviour) . Aidha, uwezo wa kufikiri wa mtu mwenye usonji pia unaweza kuwa tofauti, na anaweza kuwa na ugumu wa kuoanisha mawazo na hisia zake na mazingira yanayomzunguka.

 Dalili za Usonji

Madaktari hutafuta dalili hizi kuu mbili wanapowatambua watu wenye usonji:

1. Changamoto katika Mawasiliano na Mwingiliano wa Kijamii:

• Mwingiliano wa Kijamii:
  • Kuanzisha na kubadilishana mazungumzo.
  • Kushiriki maslahi au hisia.(sharing of interests and feelings)
  • Kuelewa kile ambacho wengine wanawaza au kuhisi.
• Mawasiliano:
  • Kutazamana kwa macho (eye contact) kunaweza kuwa kukosa raha kwa baadhi ya watu wenye usonji lakini hii haimaanishi kuwa hawasikilizi.
  • Kuelewa lugha ya mwili ya watu wengine, ishara, na sura za uso.
  • Kudhibiti sauti, kama vile kuzungumza kwa sauti kubwa au ndogo sana au kutumia sauti ya monotoni. (monotone/flat tone)
• Kuendeleza, Kudumisha, na Kuelewa Mahusiano:
  • Kuonyesha hisia na kutafuta faraja ya kihisia kutoka kwa wengine.
  • Kufanya marafiki na kucheza na wenzao.
  • Kuelewa mipaka na nafasi binafsi.
  • Kuhisi kuchoka au kufadhaika katika hali za kijamii. 

2. Tabia Zilizojirudia Rudia na Zenye Mipaka Maalum:

• Mienendo ya Kurudia Rudia:
  • Kufanya harakati za mwili zinazojirudia rudia kama vile kutikisa mwili, kupiga makofi, au kuzunguka.
  • Kupanga vitu kwa mstari, kuzungusha magurudumu, au kuwasha na kuzima swichi mara kwa mara.
  • Kuiga mazungumzo ya mtu mwingine, kurudia maneno au misemo (inayojulikana kama echolalia).
• Haja ya Kufanya Mambo kwa Utaratibu Fulani:
  • Kukasirika sana hata kwa mabadiliko madogo katika mipango au ratiba.
  • Tabia za kimazoea kama vile kuangalia video zile zile mara kwa mara au kugusa vitu kwa mpangilio fulani.
  • Haja ya kufuata utaratibu fulani wa kila siku, kama vile ratiba ya kila siku, menyu ya chakula, au njia ya kwenda shuleni.
• Maslahi Makubwa na Yaliyo na Mipaka Maalum: (Restrictive and repetitive patterne of interest)
  • Maslahi makubwa au maarifa kuhusu mada maalum na nyembamba.
  • Kuwa na shauku kubwa sana kwa kitu fulani kama vile toy au kinyago.
• Hisia za Kupita Kiasi kwa Vichocheo vya Hisia:
  • Utofani wa hisia kama vile usikivu mkubwa sana kwa mwanga, sauti, mguso, au umbile la kitu.
  • Kukosa hisia kwa maumivu au joto.
  • Tabia za kutafuta hisia kama vile kunusa au kugusa vitu, kuvutiwa kwa kuona mwanga au harakati. 

Jinsi ya Kuwasaidia Watu Wenye Usonji

Ingawa usonji hauna tiba, kuna mbinu mbalimbali zinazoweza kusaidia kuboresha maisha ya watu wenye usonji na familia zao. Tiba kama vile tiba ya lugha na mawasiliano (speech and language therapy), tiba ya tabia (behavioral therapy), na tiba ya hisia (sensory integration therapy) zinaweza kuwa na msaada mkubwa.

Ni muhimu kwa jamii kuwa na uelewa mzuri kuhusu usonji ili kusaidia kupunguza unyanyapaa na kuboresha ushirikiano wa kijamii kwa watu wenye usonji. Kwa kuzingatia haya, watu wenye usonji wanaweza kufikia uwezo wao kamili na kuishi maisha ya kuridhisha. 

Hitimisho

Usonji ni hali inayohitaji uelewa, uvumilivu, na msaada kutoka kwa jamii nzima. Kwa kuelewa vyema usonji, tunaweza kusaidia kuboresha maisha ya watu wenye usonji na familia zao, na pia kuboresha ushirikiano wao katika jamii. Ni jukumu letu sote kuhakikisha kuwa watu wenye usonji wanapata nafasi sawa katika jamii na wanapata msaada unaofaa ili kuweza kuishi maisha yenye furaha na mafanikio.