Kuelewa ADHD kwa Watoto: Mwongozo kwa Wazazi

Kulea mtoto ni safari iliyojaa furaha, changamoto, na kujifunza. Hata hivyo, ikiwa mtoto wako anaonekana kupambana zaidi katika kuzingatia, kubaki tuli,kuwa makini au kutenda kwa haraka bila kufikiri, hii inaweza kuwa ishara ya Upungufu wa Makini na kutozingatia Kutokana na Utendaji wa Kupita Kiasi, maarufu kama Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD).

Kwa watoto wenye ADHD, kubaki tuli, na kutenda kasi ni mara kwa mara na kali zaidi, ikiwaathiri shuleni, katika kupata na kutunza marafiki. Kuelewa ADHD na kujua jinsi ya kuitambua kunaweza kumsaidia mtoto wako kuishi maisha ya furaha na yenye kuridhisha.

ADHD si nadra. Utafiti unaonyesha kwamba inathiri karibu 9.4% ya watoto nchini Marekani. Ingawa data mahususi kuhusu Tanzania hazijaainishwa bado , ni wazi kwamba watoto wa Tanzania pia wanakabiliwa na hali hii. Wavulana wana uwezekano mkubwa zaidi wa kupata utambuzi wa ADHD kuliko wasichana, lakini inaweza kuathiri jinsia zote mbili.

Dalili za ADHD

Dalili za ADHD zimegawanyika katika makundi matatu: kutozingatia, kuongezeka kwa shughuli, na msukumo. Hapa ni jinsi dalili hizi zinaweza kuonekana kwa mtoto wako:

1. Kutozingatia: (in attention)

• Ugumu wa kuzingatia kazi au kufuata maelekezo (lack of attention and following instructions )
• Mara nyingi yuko mbali kifikira
• Mara nyingi husahau vitu na kupoteza vitu muhimu
• Hupambana katika kuwa na mpangilio mzuri wa kazi na shughuli (poor organisation skills)

2. Kuongezeka kwa shughuli: (hyperactivity)

• Daima huwa katika mwendo, kana kwamba "wanaendeshwa na injini" (hyperActivity)
• Ana shida kubaki ameketi na mara nyingi huwa na wasiwasi
• Anazungumza kupita kiasi na ana shida kucheza kimya kimya

3. Msukumo: (impulsitivity)

• Anatenda bila kufikiria, kama vile kukatiza barabarani bila kuweka umakini
• Anakatiza wengine wakati wa mazungumzo au michezo
• Ana shida kusubiri zamu yake na anaweza kutoa majibu kwa msukumo

Aina za ADHD

Watoto wenye ADHD wanaweza kuwa na moja ya aina tatu:

1. Aina ya Kutozingatia: (inattentive type ) Watoto hawa hupambana zaidi katika kuzingatia.
2. Aina ya Kuongezeka kwa Shughuli/Msukumo: (Hyperactive and Impulsive type) : wana shughuli nyingi kwa wakati mmoja wakitenda mambo kwa haraka haraka bila kufikiri kabla ya kutenda ila hutulia wanapoamua kwenye shughuli wanayoipenda zaidi.
3. Aina ya Kuchanganya: (combined type) : Hii ndiyo aina ya kawaida zaidi, ambapo watoto wana dalili zilitajwa kwenye aina zote mbili hapo awali.

Unapaswa kufanya nini ikiwa unashuku mtoto wako ana ADHD?

Ikiwa mtoto wako anaonyesha dalili hizi mara kwa mara kwa zaidi ya miezi sita, inaweza kuwa wakati wa kuzungumza na mtaalamu wa afya, kama vile daktari wa watoto. Huko Tanzania, hii inaweza kuwa daktari wako wa karibu au mtaalamu wa afya ya mtoto. Ni muhimu kukumbuka kwamba watoto wengi wanaweza kuonyesha tabia zinazofanana kutokana na mkazo, kuchoka, au kupitia kipindi kigumu cha maisha. Hata hivyo, ikiwa tabia hizi zinaendelea, kutafuta msaada ni muhimu.

Kwa nini kuwatambua na kuwasaidia mapema ni muhimu?

Bila usimamizi sahihi, ADHD inaweza kusababisha changamoto za muda mrefu, ikiwa ni pamoja na utendaji mbaya shuleni, matatizo katika mahusiano, na ugumu katika kudumisha kazi baadaye katika maisha. Aidha, inaweza kuchangia kujiamini kuwa chini, matatizo ya kulala, na hata matumizi mabaya ya vitu dawa na kileo. Lakini kwa msaada sahihi, watoto wenye ADHD wanaweza kustawi.

Tiba mara nyingi inajumuisha mchanganyiko wa tiba ya tabia (Behavioral Therapy), msaada wa elimu, na wakati mwingine dawa. Utambuzi wa mapema na uingiliaji (early identification and intervention) huongeza sana uwezekano wa matokeo mazuri.

Wazazi Wanaweza Kusaidiaje?

Kama mzazi, unacheza jukumu muhimu katika kudhibiti ADHD ya mtoto wako. Hapa kuna hatua ambazo unaweza kuchukua:

Uelewa wa kina: Jifunze kuhusu ADHD ili uweze kuelewa vizuri changamoto ambazo mtoto wako anakabiliana nazo kihususa

Mazingira yenye utulivu: Tengeneza mazingira ya nyumbani yenye utulivu

Ratiba thabiti: Fuata ratiba ya kila siku ili kuwasaidia watoto kutabiri kile kinachofuata na kupunguza wasiwasi

Matokeo chanya: Zingatia na kusherehekea mafanikio madogo madogo ya mtoto wako ili kuongeza kujiamini kwake.

Ushirikiano na mwalimu: Shirikiana na walimu wa mtoto wako ili kuhakikisha kuwa anapokea msaada anaohitaji shuleni.

Utunzaji wa afya: Hakikisha mtoto wako anapata lishe bora, mazoezi ya kutosha, na usingizi wa kutosha.

Tafuta msaada wa kitaalamu: Usisite kutafuta msaada kutoka kwa wataalamu kama vile mwanasaikolojia wa watoto au mtaalamu wa tabia.

Ujumbe wa mwisho:

Kumbuka, ADHD sio udhaifu, bali ni tofauti katika jinsi ubongo unavyofanya kazi. Kwa msaada sahihi na upendo , watoto wenye ADHD wanaweza kufanikiwa katika maisha. Kila mtoto ni wa kipekee, na hakuna njia moja inayofaa kwa wote. Usisite kuuliza maswali, kutafuta msaada, na kujenga mtandao wa usaidizi ambao utawasaidia wewe na mtoto wako.

Kumekuwa na taarifa mbalimbali zinazoripotiwa hapa nchini kuhusu watoto wanaozaliwa wakiwa wameungana. Jamii ya watanzania itawakumbuka sana watoto wa aina hiyo waliofahamika kwa majina ya Mariamu na Consolata ambao kwa sasa ni marehemu.Watoto hawa walikuwa faraja kubwa kwa taifa baada ya kuweza kuishi na kusoma hadi ngazi ya kuingia Chuo Kikuu.

Aidha kumekuwa na riporti za watoto wengine walioungana hapa nchini. Ripoti hii ilitolewa  na zahanati ya St. Theresa Health Centre iliopo Kyaka wiliyani Misenye.

Tafiti zinaonyesha kwenye kila uzao wa 50,000-200,000 kunakuwepo na pacha moja iliyoungana. Mara nyingi huzaliwa wamekufa na wengine hufa kipindi kidogo tu baada ya kuzaliwa na wengine huweza kuishi kwa kipindi fulani. Aina hii ya pacha hutokea zaidi kwa jinsia ya kike kwa uwiano wa 3:1 na jinsia ya kiume.

Tafadhali tuungane pamoja katika makala hii ili tujifunze kuhusu watoto hawa wanaozaliwa huku wameungana.

Watoto walioungana (conjoined twins) ni mapacha ambao maumbile yao yameungana tangu wakiwa katika mfuko wa uzazi na baada ya kuzaliwa. Hali hii hutokea kufuatia kuungana au kutokugawanyika kwa yai lililopevushwa wakati wa ukuaji wa awali.

Kawaida yai moja lililopevushwa hugawanyika zaidi katika siku ya 13 baada ya yai hilo kupevushwa (monozygotic twin pregnancy).Kutokugawanyika kwa yai hili lililopevushwa husababisha mapacha kuzaliwa wakiwa wameungana.Kuna aina mbili za mapacha walioungana;

1. Mapacha wanaotumia kondo moja la nyuma (single placenta) hujulikana kama monochromic twins au
2. Mapacha wanaotumia amniotic sac moja hujulikana kama monoamniotic twins

Mapacha walioungana husababishwa na kushindwa kuungana au kutengana kwa yai liliopevushwa wakatii wa ukuaji wa awali, japo hii haiwezi kuelezea kila aina ya kuungana (conjuction)

Ziko aina nyingi za mapacha walioungana (conjoined twins) na wanaweza kuwekwa kwenye makundi makubwa mawili;

1. Non dorsally conjoined twins- Aina hii ya mapacha walioungana huchangia kitovu kimoja (umbilical cord) moja na  baadhi ya viungo vya ndani ya mwili (internal organs) 
2. Dorsally conjoined twins -Hapa kila pacha anakuwa na (umbilical cord ) yake na mara nyingi hawachangii viungo vya ndani ya mwili.Hii hutokea pindi pacha hawa wamegawanyika na baadaye kuugana tena ( secondary fusion) katika hatua ya ukuaji wa awali.

Pathofiziolojia

Pacha hawa hutokea baada ya mgawanyiko (cleavage or axis duplication) kutokea baada ya siku ya 13 ya kupevushwa kwa yai. Inaaminika kawaida mgawanyiko huu hutokea siku ya 8 hadi ya 12. Sasa ukitokea baada ya hapo mgawanyiko huo ukianza huishia njiani hivyo husababisha aina hii ya mapacha.

Tafiti nyingine husema pacha waliogawanyika vizuri wanaweza kuungana tena katika hatua za awali za ukuaji kwenye mfuko wa uzazi na kupelekea aina hii ya pacha.

Kisababishi cha matukio haya kutokea bado hakijulikani.

Zifuatazo ni aina za mapacha walioungana (conjoined twins)

Thoraco-omphalopagus-Aina hii ya pacha wameungana  kifuani na kwenye tumbo. Hii ndo aina inayoonekana sana kwa asilimia 28. Mara nyingi hawa huchangia moyo mmoja, ini (liver) na hata sehemu ya juu ya utumbo (upper intestine).

Thoracopagus- Aina hii ya pacha wameungana kifuani tu. Ndo aina inafuatia na hutokea kwa asilimia 18. Wanaweza kuchangia moyo mmoja na ini.

Omphalopagus- Aina hii ya pacha huungana tumboni  karibu na kitovu.  Aina hii hutokea kwa asilimia 10. Hawa huchangia ini moja na sehemu ya utumbo mkubwa (colon) na utumbo mdogo wa chini.

Heteropagus (Parasitic twins). Aina hii nayo hutokea kwa asilimia 10. Aina hii kunakuwa na pacha mmoja mwenye hitilafu ameungana na pacha mwingine mzima.

Craniopagus- Aina hii hutokea kwa asilimia 6. Vichwa vinakuwa vimeungana. Na mara nyingi wachangia ubongo mmoja.

Ziko aina nyingine ambazo hutokea mara chache sana kama zifuatavyo;

Pyopagus- Aina hii mapacha wanaungana kwenye mgogo wa chini na makalio. Hawa huweza kuwa wanachangia sehemu ya utumbo na sehemu za siri mfano uume au uke

Rachipagus -Aina hii mapacha wameungana nyuma kwenye mgongo wote juu hadi chini.

Ischiopagus- Aina hii ya mapacha wameungana kwenye nyonga upande au uso kwa uso. Pacha hawa wanaweza kuchangia utumbo wa chini na sehemu za siri. Pia wanaweza changia miguu miwili au mitatu.

Cephalopagus- Aina hii ya mapacha wanaungana kuanzia kwenye kichwa hadi kwenye kitovu. Aina hii hi ngumu kuishi.

Historia ya mama

Mama wa mapacha aina huu hana tofauti na mama mwenye mapacha wa kawaida. Hamna dalili yoyote ya tofauti kwake.

Uchunguzi

Mapacha hawa wanaweza kugundulika kwa kipimo cha ultrasound mwanzo kabisa mwa ujauzito. Au kwa kutumia Prenatal Magnetic Resonance imaging (MRI)

Tiba

Mapacha wanaoishi baada ya kujifungua  wanaweza wekwa kwenye makundi makuu mawili

1. Wale ambao wanaweza kutenganishwa kwa upasuaji
2. Wale wasioweza kutenganishwa kwa upasuaji

Kwenye tiba ya upasuaji uchunguzi wa kina unafanywa ili kubaini uwezekano wa kuwatenganisha hasa kama wanachangia baadhi ya viungo muhimu kama moyo. Upasuaji wa kuwatenganisha mapacha walioungana uhusisha timu za wataalamu wa afya wabobezi kutoka fani mbalimbali za afya. Wakati mwingine upasuaji unaweza sabibisha pacha mmoja ua wote kupoteza maisha.

Tanzania ilishafanikiwa kufanya upasuaji wa aina hii wa kutenganisha mapacha walioungana katika hospitali ya taifa ya Muhimbili National Hospital(MNH)

Picha: BBC

Utangulizi

Ukweli ni kwamba karibu asilimia 3 ya watoto chini ya miaka 15 hupata degedege, nusu ya hawa hupata degedege linalosababishwa na homa kali. Kwa maana hiyo basi, degedege pia linaweza kumpata mtoto asiye na homa kama kifafa. Inakadiriwa kuwa mtoto 1 kati ya 100 hupata degedege la kifafa.

Degedege ni nini?

Degedege ni dalili inayoonesha mvurugano katika ufanyaji kazi wa seli za ubongo. Kwa kawaida, seli za ubongo ambazo kwa kitaalamu huitwa neurons huwasiliana kwa njia ya mtiririko wa umeme (electrical impulses). Ni mtiririko huu wa mawasiliano ya umeme kati ya seli za ubongo ndiyo unaofanya mwili uweze kufanya kazi ipasavyo. Iwapo basi itatokea kuwepo sababu yeyote ile itakayosababisha mawasiliano kati ya seli za ubongo kutokuwa katika mtiririko sahihi mfano kuwepo msisimko wa mawasiliano, hali hiyo husababisha degedege.

Degedege husababishwa na nini?

Zipo sababu nyingi zinazoweza kusababisha degedege. Moja ya mambo yanayoweza kusababisha degedege ni kuwepo kwa jeraha katika ubongo (brain injury) ambalo linaweza kuwa kwa sababu yeyote ile ikiwemo jeraha analopata mtoto wakati wa kuzaliwa (brain ischemia).

Lakini pia kuna baadhi ya familia ambazo zinakuwa na matatizo ya kimaumbile katika ubongo zinazorithiwa toka kizazi hadi kizazi (mfano kifafa). Familia za namna hii huwa na watoto ambao hupatwa na degedege kwa kiasi kikubwa zaidi kuliko familia ambazo hazina matatizo haya.

Vilevile degedege inaweza kuhusishwa na hali ya mabadiliko ya muda mfupi katika ubongo kama vile joto kali, matumizi ya madawa ya kulevya kama cocaine, amphetamine, viwango visivyo vya kawaida vya sukari na sodium katika damu (electrolytes imbalance) na uwepo wa uvimbe katika ubongo (brain tumor).

Sababu nyingine zinazoweza kusababisha degedege 

• saratani ya ubongo,
• matatizo ya kimaumbile katika ubongo ya kuzaliwa nayo (congenital brain defects),
• mashambulizi ya vimelea vya bakteria, virusi, fangasi katika ubongo kama vile ugonjwa wa uti wa mgongo (meningitis).

Utangulizi

Kuharisha kwa watoto ni tatizo linaloshika nafasi ya pili duniani kwa kusababisha vifo miongoni mwa watoto chini ya miaka mitano. Inakadiriwa kwamba kwa kila watoto 5 wanaofariki , 1 hufa kwa sababu ya kuharisha. Watoto milioni 1.5 kila mwaka hufa kutokana na kuharisha.

Leo hii, inakadiriwa asilimia 39 tu ya watoto wanaoharisha katika nchi zinazoendelea hupata matibabu sahihi.Hata hivyo, mwenendo wa kitakwimu unaonesha kwamba kumekuwa na mafanikio kidogo tangu mwaka 2000.

Kuharisha huelezwa kuwa ni upotevu wa maji na madini muhimu kwa mwili wa binadamu (electrolytes) kupitia kinyesi na kupelekea upungufu wa maji mwilini. Katika hali ya kawaida, watoto wachanga hutoa kiasi cha gramu 5 za kinyesi kwa kila kilo ya mtoto (5g/ kg) kwa siku, wakati mtu mzima hutoa wastani wa gramu 200 kwa siku. 

Mtoto ale chakula muda gani?

Chai ya asubuhi

Saa 12:00 mpaka 2:00 kutegemeana na ni muda gani mtoto anakwenda shule. Jambo la muhimu ni kuwa, mzazi/mlezi ahakikishe mtoto anakula asubuhi ili asiende shle akiwa na njaa, ikibidi mzazi/mlezi amfungie mtoto chakula abebe.

Chakula cha mchana

Muda wa kati ya saa 5:30 mpaka saa 7:00 mchana.

Chakula cha jioni

Saa 10:00

Chakula cha usiku

Saa 1:00 usiku

Jinsi ya kuandaa chakula cha siku ya Jumatatu

Asubuhi

Kifungua kinywa (Breakfast)

Mlo 1: Chapati Maji Na Juisi Ya Chungwa

Mahitaji: 250 gram Unga wa ngano, 1 yai, 100 gram maziwa ya maji, 20 gram mafuta ya mahindi, 10 gram baking powder

Jinsi ya kuandaa chapati maji

Changanya vitu vyote katika bakuli kisha piga na mchapo mpaka upate mchanganyiko safi na laini kabisa. Iwapo mchanganyiko bado mzito ongeza maji kiasi.

Jinsi ya kuandaa juisi ya chungwa: Menya chungwa safi kabisa ili kuondoa uchungu wa gesi iliyopo katika maganda. Kisha tumia chombo maalumu cha kukamulia juice, kamua kisha hifadhi katika friji bila kuweka sukari ili ikae kwa muda bila kuharibika. Kumbuka pia kuweka sukari wakati wa kunywa.

Mlo 2: Uji wa Ulezi na Mtindi

Mahitaji: 200 gram unga wa ulezi, 100 gram maziwa ya maji, 350 gram maji, 100 gram mtindi usio na ladha ya matunda

Jinsi ya kuandaa uji wa ulzei na mtindi: Changanya unga wa ulezi na maziwa katika bakuli kisha chukua sufuria weka maji kiasi cha gram 350. Chemsha maji yakishachemka weka mchanganyiko wa maziwa na unga wa ulezi koroga mpaka uchemke na kuchanganyika safi kabisa ili uji wako usishike chini na kuungua. Acha uchemke vizuri kisha onja ukipata ladha ya kuiva kwa nafaka utakua tayari.

Toa jikoni weka katika bakuli litakalotumiwa na mtoto kisha changanya mtindi usio na ladha ya matunda pamoja na sukari tayari kwa mtoto kunywa.

Mchana

Chakula cha mchana

Mlo: Glass ya maziwa na mkate wa nyama za kusindika

Jinsi ya kuandaa: Mpatie mtoto 200 gram za maziwa sawa na glasi moja ya uvuguvugu au ya baridi lakini kumbuka yawe yamechemshwa vizuri na yakapoa kwa ajili ya usalama.

Kisha chukua vipande viwili vya mkate paka siagi au mayonaisi. Kisha chukua beef salami na beef backon weka kati kati pamoja na slice ya nyanya na tango mbichi mpatie mtoto ale.

Jioni

Chakula cha jioni

Mlo: Sahani ya mchanganyiko wa mboga mbichi

Jinsi ya kuandaa: Chukua caroti, tango, pilipili hoho nyekundu na ya kijani zote mbichi na zuchini ichemshe kidogo kisha weka mtindi wenye ladha ya matunda kwa ajili ya kulia hizo mboga.

Huu ndio muonekano wa sahani ya mchanganyiko wa mboga kama mtoto ni mdogo sana zisage kwenye mashine ya kusagia nyama kisha utapata mchanganyiko laini mpatie mtoto asiyeweza kutafuna hizo mboga mbichi.

Usiku

Chakula cha usiku

Mlo 1: Supu ya uyoga

Mahitaji: 300gram Uyoga fresh au wa kopo, 50 gram kitunguu maji, 10 gram kitunguu swaumu, 10 gram tangawizi, 50 gram leeks, 100 gram viazi mbatata, 100 gram maziwa fresh, 50 gram mafuta ya kupikia, 300 gram maji

Jinsi ya kuandaa supu ya uyoga: Kaanga katika mafuta ya kupikia vitunguu maji na vitunguu swaumu pamoja na tangawizi. Kisha weka viazi mbatata, leeks na uyoga kaanga tena kiasi kisha weka maziwa na maji acha ichemke mpaka viazi viive kisha toa na saga kwenye blenda. Rudisha jikoni kama itakuwa nzito sana ongeza maziwa au maji kiasi. Usisahau kuweka chumvi kulingana na ladha.

Mlo 2: Kuku maziwa, muhogo na njegere

Mahitaji: 200 gram nyama ya kuku isiyo na mifupa, 100 gram njegere, 200 gram maziwa, 150 mihogo iliyochemshwa kwanza, 300 gram maji

Kulia ni machine ya kusagia nyama utakayoitumia kwa ajili ya kusagia vyakula mbali mbali.

Jinsi ya kuandaa kuku maziwa, muhogo na njegere: Chemsha vyote kwa pamoja kuku na njegere mbichi pamoja na muhogo uliokwisha chemshwa kwanza mpaka ikaribie kukauka mchuzi  kisha toa jikoni. Chuja kisha weka mchuzi pembeni.

Chukua mchanganyiko wa njegere, kuku na muhogo. Tumia machine ya kusagia nyama weka huo mchanganyiko kisha saga upate rojo zito kisha rudisha katika sufuri, changanya na ule mchuzi uliochuja ongeza chumvi kulingana na ladha mpe mtoto ale chakula kikiwa cha moto.

Kama huna mashine ya kusagia nyama tumia mwiko kuponda itakua safi kabisa kisha unachanganya na ule mchuzi uliochuja.

Kwa mtoto mkubwa usisage. Baada ya kuchemsha ikaiva ongeza chumvi kisha mpakulie ale chakula cha moto atafurahia sana mchanganyiko wa ladha ya chakula hiki.

Orodha kwa ajili ya manunuzi siku ya Jumatatu

Uyoga wa kopo au fresh, mihogo mibichi, pili pili hoho, tangawizi, unga wa ngano, mayai, maziwa, sukari, chumvi, njegere, nyama ya kuku, tango, zucchini, mtindi usio na ladha ya matunda, mtindi wa ladha ya matunda, baking powder, viazi mbatata, mafuta ya mahindi na leeks.

Vitu hivi vyote sio vingi na unaweza kuvitumia siku inayofuata maana menu yetu ina uwiano safi kabisa. Vitu vingi vinatumika karibu kila siku na manunuzi yake sio ghali kabisa. Mpe mwanao raha kwa kula chakula safi na salama.

Kwa maelezo zaidi, tembelea blog ya www.activechef.blogspot.com ambapo Chef Issa anachambua na kuelezea namna ya kuandaa mapishi mbali mbali kwa ufundi na ubora wa hali ya juu. Kwa mawasiliano, unaweza kumuandikia kupitia email yake ya issakesu@gmail.com

Tafsiri za maneno “rampant caries” ni nyingi katika fani ya meno lakini la msingi ni kuoza kwa meno kunako enea kwa kasi na kuharibu vichwa (crowns) vya meno mengi au yote yaliyoota. Hii ni hali mbaya ya kuoza kwa meno ambayo hushambulia zaidi meno ya utotoni (milk teeth or primary dentition), japo wakati mwingine hata ukubwani.

Ugonjwa huu unajidhihirisha kwa kuanza na kuongezeka kwa kasi na kwa namna unavyo yashambulia meno na vyanzo vyake. Meno hushambuliwa kwa mpigo hasa kuanzia meno ya juu mbele, ingawa meno ya chini mbele ni mara chache kushambuliwa kwa vile yanakingwa na visababisha vya kuoza na ulimi.

Ugonjwa huu hushambulia hata maeneo ya meno ambayo kwa hali ya kawaida si rahisi kuoza, kama sehemu ya kukatia kwa meno ya mbele (incisal edges) na sehemu ya mbele kati na nyuma kati (facial and lingual surfaces).

Nini husababisha meno kuoza kwa kasi utotoni?

Homa ya mapafu ni aina ya maambukizi yanayoathiri mapafu. Ni ugonjwa ambao unaua watoto wengi hasa katika nchi zinazoendelea duniani. Inakadiriwa kwamba watoto karibu milioni 1.6 walio chini ya miaka 5 wanakufa kila mwaka kutokana na ugonjwa huu. Kutokana na vifo vingi vinavyotokana na homa ya mapafu tarehe 12 ya mwezi wa Novemba kila mwaka imefanywa kuwa siku rasmi ya homa ya mapafu duniani, ambapo nembo ya siku hiyo ni nguo za rangi ya bluu.

Muundo wa Mapafu

Mapafu yanajumuisha mirija mikubwa ya hewa (bronchi) ambayo hugawanyika kufanya mirija midogo zaidi ya hewa (bronchioles), ambayo nayo hutengeneza vifuko vidogo vidogo ya hewa (alveoli). Vifuko hivi vidogo vya hewa (alveoli) vina mishipa ya kupitisha damu (capillaries) ambayo husaidia kuchuja na kusafirisha hewa safi ya oksijeni tunayovuta kuingia kwenye damu na hewa chafu ya ukaa (kaboni dioksidi) kuondolewa kwenye damu na kuingizwa kwenye mapafu tayari kwa kutolewa nje ya mwili.

Kwa kawaida vifuko hivi vidogo hujaa hewa muda wote tayari kwa kusafirishwa. Inapotokea mtu akapata homa ya mapafu, vifuko hivi hujaa maji au usaha hivyo kuathiri upitishaji wa hewa safi kwenye damu na kusababisha tatizo la kupumua.

Homa ya mapafu husababishwa na nini?

Kuna aina kadhaa ya vimelea ambao vinaweza kusababisha maambukizi ya mapafu. Vimelea hivi hujumuisha bakteria, virusi, parasite na fangasi.

Vimelea hawa hushambulia mwili wa binadamu kulingana na umri na kinga ya mwili. Kwa mfano, bakteria wanaosababisha homa ya mapafu kwa watoto wachanga ni tofauti na wale wanaosababisha ugonjwa huo kwa watoto wakubwa.

1. Uambukizi kwenye mirija ya hewa ya koo (bronchitis) maambukizi kwenye njia ya sauti (laryngitis) na croup. Surua inaweza kusababisha kuvimba katika sehemu ya sauti na kuathiri uwezo wa kutoa sauti lakini vilevile inaweza kusababisha uvimbe  katika kuta za utando wa njia ya hewa.
2. Homa ya mapafu (pneumonia) ambayo ni sababu kuu inayosababisha vifo vinavyotokana na surua. Mgonjwa wa surua ni rahisi kupata homa ya mapafu kwa sababu kinga ya mwili wake huwa imepungua. Homa hii ya mapafu yaweza kusababishwa na aina nyingine ya virusi kama adenovirus, herpes simplex au bakteria kama Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumonia, Haemophillus influenza, Klebsiella pneumonia. Lakini vilevile Kifua kikuu kinaweza kutokea kwa kusababishwa na upungufu huu wa kinga mwilini.

1. Acute encephalitis ambayo hutokea wakati au ndani ya wiki chache baada ya maambukizi.
2. Progressive encephalitis ambayo hutokea kwa wagonjwa walio na upungufu wa kinga mwilini unaotokana na sababu yeyote ile ikiwemo wale anaopata tiba ya kemikali (Chemotherapy) au kwa sababu ya VVU. Hali hii hutokea  miezi 6 baada ya maambukizi, na inaweza kusababisha mgonjwa kufa.
3. Subacute sclerosing panencephalitis (SSPE) ni nadra sana kutokea. Mara nyingi kama likitokea, basi humpata mgonjwa baada ya mwaka mmoja wa ugonjwa wa surua. Sifa mojawapo ya hili tatizo ni kupungukiwa kwa uwezo wa kufikiri na akili kuzorota na hatimaye mgonjwa kufariki dunia.