Kuelewa ADHD kwa Watoto: Mwongozo kwa Wazazi
Kulea mtoto ni safari iliyojaa furaha, changamoto, na kujifunza. Hata hivyo, ikiwa mtoto wako anaonekana kupambana zaidi katika kuzingatia, kubaki tuli,kuwa makini au kutenda kwa haraka bila kufikiri, hii inaweza kuwa ishara ya Upungufu wa Makini na kutozingatia Kutokana na Utendaji wa Kupita Kiasi, maarufu kama Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD).
Kwa watoto wenye ADHD, kubaki tuli, na kutenda kasi ni mara kwa mara na kali zaidi, ikiwaathiri shuleni, katika kupata na kutunza marafiki. Kuelewa ADHD na kujua jinsi ya kuitambua kunaweza kumsaidia mtoto wako kuishi maisha ya furaha na yenye kuridhisha.
ADHD si nadra. Utafiti unaonyesha kwamba inathiri karibu 9.4% ya watoto nchini Marekani. Ingawa data mahususi kuhusu Tanzania hazijaainishwa bado , ni wazi kwamba watoto wa Tanzania pia wanakabiliwa na hali hii. Wavulana wana uwezekano mkubwa zaidi wa kupata utambuzi wa ADHD kuliko wasichana, lakini inaweza kuathiri jinsia zote mbili.
Dalili za ADHD
Dalili za ADHD zimegawanyika katika makundi matatu: kutozingatia, kuongezeka kwa shughuli, na msukumo. Hapa ni jinsi dalili hizi zinaweza kuonekana kwa mtoto wako:
- Kutozingatia: (in attention)
- Ugumu wa kuzingatia kazi au kufuata maelekezo (lack of attention and following instructions )
- Mara nyingi yuko mbali kifikira
- Mara nyingi husahau vitu na kupoteza vitu muhimu
- Hupambana katika kuwa na mpangilio mzuri wa kazi na shughuli (poor organisation skills)
- Kuongezeka kwa shughuli: (hyperactivity)
- Daima huwa katika mwendo, kana kwamba "wanaendeshwa na injini" (hyperActivity)
- Ana shida kubaki ameketi na mara nyingi huwa na wasiwasi
- Anazungumza kupita kiasi na ana shida kucheza kimya kimya
- Msukumo: (impulsitivity)
- Anatenda bila kufikiria, kama vile kukatiza barabarani bila kuweka umakini
- Anakatiza wengine wakati wa mazungumzo au michezo
- Ana shida kusubiri zamu yake na anaweza kutoa majibu kwa msukumo
Aina za ADHD
Watoto wenye ADHD wanaweza kuwa na moja ya aina tatu:
- Aina ya Kutozingatia: (inattentive type ) Watoto hawa hupambana zaidi katika kuzingatia.
- Aina ya Kuongezeka kwa Shughuli/Msukumo: (Hyperactive and Impulsive type) : wana shughuli nyingi kwa wakati mmoja wakitenda mambo kwa haraka haraka bila kufikiri kabla ya kutenda ila hutulia wanapoamua kwenye shughuli wanayoipenda zaidi.
- Aina ya Kuchanganya: (combined type) : Hii ndiyo aina ya kawaida zaidi, ambapo watoto wana dalili zilitajwa kwenye aina zote mbili hapo awali.
Unapaswa kufanya nini ikiwa unashuku mtoto wako ana ADHD?
Ikiwa mtoto wako anaonyesha dalili hizi mara kwa mara kwa zaidi ya miezi sita, inaweza kuwa wakati wa kuzungumza na mtaalamu wa afya, kama vile daktari wa watoto. Huko Tanzania, hii inaweza kuwa daktari wako wa karibu au mtaalamu wa afya ya mtoto. Ni muhimu kukumbuka kwamba watoto wengi wanaweza kuonyesha tabia zinazofanana kutokana na mkazo, kuchoka, au kupitia kipindi kigumu cha maisha. Hata hivyo, ikiwa tabia hizi zinaendelea, kutafuta msaada ni muhimu.
Kwa nini kuwatambua na kuwasaidia mapema ni muhimu?
Bila usimamizi sahihi, ADHD inaweza kusababisha changamoto za muda mrefu, ikiwa ni pamoja na utendaji mbaya shuleni, matatizo katika mahusiano, na ugumu katika kudumisha kazi baadaye katika maisha. Aidha, inaweza kuchangia kujiamini kuwa chini, matatizo ya kulala, na hata matumizi mabaya ya vitu dawa na kileo. Lakini kwa msaada sahihi, watoto wenye ADHD wanaweza kustawi.
Tiba mara nyingi inajumuisha mchanganyiko wa tiba ya tabia (Behavioral Therapy), msaada wa elimu, na wakati mwingine dawa. Utambuzi wa mapema na uingiliaji (early identification and intervention) huongeza sana uwezekano wa matokeo mazuri.
Wazazi Wanaweza Kusaidiaje?
Kama mzazi, unacheza jukumu muhimu katika kudhibiti ADHD ya mtoto wako. Hapa kuna hatua ambazo unaweza kuchukua:
Uelewa wa kina: Jifunze kuhusu ADHD ili uweze kuelewa vizuri changamoto ambazo mtoto wako anakabiliana nazo kihususa
Mazingira yenye utulivu: Tengeneza mazingira ya nyumbani yenye utulivu
Ratiba thabiti: Fuata ratiba ya kila siku ili kuwasaidia watoto kutabiri kile kinachofuata na kupunguza wasiwasi
Matokeo chanya: Zingatia na kusherehekea mafanikio madogo madogo ya mtoto wako ili kuongeza kujiamini kwake.
Ushirikiano na mwalimu: Shirikiana na walimu wa mtoto wako ili kuhakikisha kuwa anapokea msaada anaohitaji shuleni.
Utunzaji wa afya: Hakikisha mtoto wako anapata lishe bora, mazoezi ya kutosha, na usingizi wa kutosha.
Tafuta msaada wa kitaalamu: Usisite kutafuta msaada kutoka kwa wataalamu kama vile mwanasaikolojia wa watoto au mtaalamu wa tabia.
Ujumbe wa mwisho:
Kumbuka, ADHD sio udhaifu, bali ni tofauti katika jinsi ubongo unavyofanya kazi. Kwa msaada sahihi na upendo , watoto wenye ADHD wanaweza kufanikiwa katika maisha. Kila mtoto ni wa kipekee, na hakuna njia moja inayofaa kwa wote. Usisite kuuliza maswali, kutafuta msaada, na kujenga mtandao wa usaidizi ambao utawasaidia wewe na mtoto wako.
