Kumekuwa na taarifa mbalimbali zinazoripotiwa hapa nchini kuhusu watoto wanaozaliwa wakiwa wameungana. Jamii ya watanzania itawakumbuka sana watoto wa aina hiyo waliofahamika kwa majina ya Mariamu na Consolata ambao kwa sasa ni marehemu.Watoto hawa walikuwa faraja kubwa kwa taifa baada ya kuweza kuishi na kusoma hadi ngazi ya kuingia Chuo Kikuu.

Aidha kumekuwa na riporti za watoto wengine walioungana hapa nchini. Ripoti hii ilitolewa  na zahanati ya St. Theresa Health Centre iliopo Kyaka wiliyani Misenye.

Tafiti zinaonyesha kwenye kila uzao wa 50,000-200,000 kunakuwepo na pacha moja iliyoungana. Mara nyingi huzaliwa wamekufa na wengine hufa kipindi kidogo tu baada ya kuzaliwa na wengine huweza kuishi kwa kipindi fulani. Aina hii ya pacha hutokea zaidi kwa jinsia ya kike kwa uwiano wa 3:1 na jinsia ya kiume.

Tafadhali tuungane pamoja katika makala hii ili tujifunze kuhusu watoto hawa wanaozaliwa huku wameungana.

Watoto walioungana (conjoined twins) ni mapacha ambao maumbile yao yameungana tangu wakiwa katika mfuko wa uzazi na baada ya kuzaliwa. Hali hii hutokea kufuatia kuungana au kutokugawanyika kwa yai lililopevushwa wakati wa ukuaji wa awali.

Kawaida yai moja lililopevushwa hugawanyika zaidi katika siku ya 13 baada ya yai hilo kupevushwa (monozygotic twin pregnancy).Kutokugawanyika kwa yai hili lililopevushwa husababisha mapacha kuzaliwa wakiwa wameungana.Kuna aina mbili za mapacha walioungana;

1. Mapacha wanaotumia kondo moja la nyuma (single placenta) hujulikana kama monochromic twins au
2. Mapacha wanaotumia amniotic sac moja hujulikana kama monoamniotic twins

Mapacha walioungana husababishwa na kushindwa kuungana au kutengana kwa yai liliopevushwa wakatii wa ukuaji wa awali, japo hii haiwezi kuelezea kila aina ya kuungana (conjuction)

Ziko aina nyingi za mapacha walioungana (conjoined twins) na wanaweza kuwekwa kwenye makundi makubwa mawili;

1. Non dorsally conjoined twins- Aina hii ya mapacha walioungana huchangia kitovu kimoja (umbilical cord) moja na  baadhi ya viungo vya ndani ya mwili (internal organs) 
2. Dorsally conjoined twins -Hapa kila pacha anakuwa na (umbilical cord ) yake na mara nyingi hawachangii viungo vya ndani ya mwili.Hii hutokea pindi pacha hawa wamegawanyika na baadaye kuugana tena ( secondary fusion) katika hatua ya ukuaji wa awali.

Pathofiziolojia

Pacha hawa hutokea baada ya mgawanyiko (cleavage or axis duplication) kutokea baada ya siku ya 13 ya kupevushwa kwa yai. Inaaminika kawaida mgawanyiko huu hutokea siku ya 8 hadi ya 12. Sasa ukitokea baada ya hapo mgawanyiko huo ukianza huishia njiani hivyo husababisha aina hii ya mapacha.

Tafiti nyingine husema pacha waliogawanyika vizuri wanaweza kuungana tena katika hatua za awali za ukuaji kwenye mfuko wa uzazi na kupelekea aina hii ya pacha.

Kisababishi cha matukio haya kutokea bado hakijulikani.

Zifuatazo ni aina za mapacha walioungana (conjoined twins)

Thoraco-omphalopagus-Aina hii ya pacha wameungana  kifuani na kwenye tumbo. Hii ndo aina inayoonekana sana kwa asilimia 28. Mara nyingi hawa huchangia moyo mmoja, ini (liver) na hata sehemu ya juu ya utumbo (upper intestine).

Thoracopagus- Aina hii ya pacha wameungana kifuani tu. Ndo aina inafuatia na hutokea kwa asilimia 18. Wanaweza kuchangia moyo mmoja na ini.

Omphalopagus- Aina hii ya pacha huungana tumboni  karibu na kitovu.  Aina hii hutokea kwa asilimia 10. Hawa huchangia ini moja na sehemu ya utumbo mkubwa (colon) na utumbo mdogo wa chini.

Heteropagus (Parasitic twins). Aina hii nayo hutokea kwa asilimia 10. Aina hii kunakuwa na pacha mmoja mwenye hitilafu ameungana na pacha mwingine mzima.

Craniopagus- Aina hii hutokea kwa asilimia 6. Vichwa vinakuwa vimeungana. Na mara nyingi wachangia ubongo mmoja.

Ziko aina nyingine ambazo hutokea mara chache sana kama zifuatavyo;

Pyopagus- Aina hii mapacha wanaungana kwenye mgogo wa chini na makalio. Hawa huweza kuwa wanachangia sehemu ya utumbo na sehemu za siri mfano uume au uke

Rachipagus -Aina hii mapacha wameungana nyuma kwenye mgongo wote juu hadi chini.

Ischiopagus- Aina hii ya mapacha wameungana kwenye nyonga upande au uso kwa uso. Pacha hawa wanaweza kuchangia utumbo wa chini na sehemu za siri. Pia wanaweza changia miguu miwili au mitatu.

Cephalopagus- Aina hii ya mapacha wanaungana kuanzia kwenye kichwa hadi kwenye kitovu. Aina hii hi ngumu kuishi.

Historia ya mama

Mama wa mapacha aina huu hana tofauti na mama mwenye mapacha wa kawaida. Hamna dalili yoyote ya tofauti kwake.

Uchunguzi

Mapacha hawa wanaweza kugundulika kwa kipimo cha ultrasound mwanzo kabisa mwa ujauzito. Au kwa kutumia Prenatal Magnetic Resonance imaging (MRI)

Tiba

Mapacha wanaoishi baada ya kujifungua  wanaweza wekwa kwenye makundi makuu mawili

1. Wale ambao wanaweza kutenganishwa kwa upasuaji
2. Wale wasioweza kutenganishwa kwa upasuaji

Kwenye tiba ya upasuaji uchunguzi wa kina unafanywa ili kubaini uwezekano wa kuwatenganisha hasa kama wanachangia baadhi ya viungo muhimu kama moyo. Upasuaji wa kuwatenganisha mapacha walioungana uhusisha timu za wataalamu wa afya wabobezi kutoka fani mbalimbali za afya. Wakati mwingine upasuaji unaweza sabibisha pacha mmoja ua wote kupoteza maisha.

Tanzania ilishafanikiwa kufanya upasuaji wa aina hii wa kutenganisha mapacha walioungana katika hospitali ya taifa ya Muhimbili National Hospital(MNH)

Picha: BBC

Je unafahamu inakadiriwa kuwa, mwanamke hupata hedhi wastani wa mara 400 katika maisha yake? Pia, neno linalotumika sana kuwakilisha hedhi ni "period", neno hili lilianza kutumika kwa mara ya kwanza kwenye miaka ya 1822 likimaanisha tukio linalotokea ndani ya muda fulani au linalojirudia baada ya muda fulani. Leo hii tuangalie mambo mengine 5 muhimu kuyajua kuhusiana na hedhi.

1. Kwa wastani, mwanamke huanza kupata hedhi yake ya kwanza kabisa akiwa na umri wa miaka 12.

2. Mzunguko wa siku za hedhi huwa kati ya siku 21 hadi 35. Ingawa wengi huwa na mzunguko wa siku 28, lakini kuzidi wiki moja au kuwahi kwa wiki moja ni kitu cha kawaida.

3. Mwanamke huzaliwa na mayai milioni 1 hadi 2. Mayai haya, mengi hufa jinsi mwanamke anavyoendelea kuishi na ni mayai 400 tu ndiyo hukadiriwa kufika hatua ya ukomavu tayari kwa uchavushwaji.

4. Msichana anaweza kupata ujauzito kabla ya kuanza hedhi yake ya kwanza. Hii ni kwa sababu, yai huanza kukomaa kabla ya kuona hedhi yake ya kwanza, hivyo kama atashiriki tendo bila kinga, kuna uwezekano wa kupata ujauzito.

5. Wanawake wengi hufikia ukomo wa kupoata hedhi (menopause) wakiwa na umri wa miaka 48 hadi 55.

Utafiti uliofanyika nchini Uingereza kwa kuhusisha wanawake 46,000 umesema ya kwamba matumizi ya dawa za uzazi wa mpango hupunguza hatari ya kupata saratani ya mayai ya mwanamke (ovarian cancer), saratani ya mfuko wa kizazi (uterine cancer) na ya utumbo mpana wa chakula (bowel cancer).Watafiti hao wamesema kinga anayopata mwanamke dhidi ya saratani hizi kutokana na matumizi ya dawa hizi za uzazi wa mpango ni ya muda mrefu mpaka miaka 35 baada ya mwanamke huyo kuacha kutumia dawa hizi za uzazi wa mpango.

Katika utafiti huu, wanawake wa Uingereza walitumia dawa hizi za uzazi wa mpango kwa wastani wa miaka mitatu na nusu wakati wakiwa na umri kati ya miaka 20 mpaka miaka 30.Kinga dhidi ya saratani kwa wanawake hawa waliotumia dawa hizi za uzazi wa mpango kipindi cha ujana wao ilionekana kuwepo mpaka walipotimiza miaka 50, 60 na 70, umri ambao wanawake wanakuwa kwenye hatari kubwa ya kupata saratani.

Watafiti hawa kutoka chuo kikuu cha Aberdeen nchini Uingereza,waliendelea kusema ya kwamba  wanawake waliotumia dawa za uzazi wa mpango walikuwa na hatari pungufu ya  theluthi moja kupata saratani ya mayai ya mwanamke au saratani ya ukuta wa mfuko wa kizazi cha mwanamke (endometrial cancer).Pia wanawake hawa waligundulika kuwa na hatari pungufu ya moja ya tano kupata saratani  zozote zile ikilinganishwa na wanawake ambao hawakutumia dawa hizi za uzazi wa mpango.

Karibia wanawake milioni 3.5 nchini Uingereza hutumia njia hii ya uzazi wa mpango kama njia rahisi kwao. Utafiti huu uliochapishwa katika jarida la American Journal of Obstetrics and Gynaecology utabadilisha mtazamo wa watu kuhusu athari na faida za dawa hizi za uzazi wa mpango.

Mara nyingi wanawake wameambiwa ya kwamba dawa za uzazi wa mpango zinawaweka kwenye hatari ya kupata saratani ya matiti au ya shingo ya kizazi  (cervical cancer) lakini utafiti huu umeonyesha hatari hii huondoka kabisa ndani ya miaka mitano baada ya mwanamke kuacha kutumia dawa hizi za uzazi wa mpango.Wakati mwanamke anapotimiza umri wa kukoma kupata hedhi, kipindi ambacho kwa kawaida huongeza hatari ya kupata saratani za aina tofauti tofauti, lakini kwa wale ambao walitumia dawa za uzazi wa mpango hapo awali hawako kwenye hatari yoyote ile ya ziada ya kupata saratani, walisema watafiti hao kutoka nchini Uingereza.

Fibroids ni moja ya matatizo yanayowasumbua wanawake wengi , kwa lugha ya kawaida, Fibroids maana yake ni uvimbe wa msuli wa kifuko cha uzazi. Uvimbe huu unaweza kuwa na ukubwa tofauti kuanzia kama punje ya harage mpaka ukubwa wa nazi. Wakati mwingine unaweza kudhani ni ujauzito!

Sio kila mwenye fibroids anakuwa na matatizo kiafya. Zinaweza kuwepo miaka mingi bila matatizo yoyote. Hata hivyo inashauriwa kila mwenye fibroids awe anapimwa na daktari angalau mara moja kwa mwaka ili kuona jinsi zinavyoendelea na kuhakikisha kuwa hazikui kwa kasi au kuhatarisha kuwa kansa.

Moja ya swali tulilokuwa tukipokea kutoka kwa wamama wengi ni je nitajuaje kama mtoto wangu ameshiba baada ya kumnyonyesha?, au je ninatakiwa kunyonyesha mara ngapi kwa siku? au, je nitajuaje kama maziwa yangu yanatosha au la? Wamama wengi sana wamekuwa wakiteseka na hili swali. Hakuna jibu la moja kwa moja kwa swali hili , kwani ni mara ngapi utamnyonyesha mtoto hutegemeana sana na mahitaji yake. Mahitaji haya hutegemeana kutokana na umri , uzito, kiasi cha maziwa anachopata na mambo mengine mengi.

Ikumbukwe kuwa, watoto wanaotumia waziwa mbadala (formular) wao hunywa mara chache zaidi ya wale wanaonyonya maziwa ya mama kwa sababu, maziwa ya mama humeng'enywa kwa urahisi zaidi kuliko yale ya unga (ng'ombe).  Ikumbukwe pia, jinsi unavyomnyonyesha mtoto, ndivyo mwili wako unavyotengeneza maziwa zaidi, hii husaidia sana kwa wamama wenye matatizo ya utoaji maziwa ya kutosha.

Hebu tuangalie mahitaji ya maziwa kwa kila kipindi.

Siku za kwanza

Siku za mwanzo za maisha baada ya kuzaliwa, tumbo la mtoto huwa dogo sana, hivyo hahitaji maziwa mengi. Unashauriwa kumnyonyesha kila baada ya saa 1 hadi 3. Katika kipindi hiki, utajua kama mtoto anaendelea kuhitaji kama anaendelea kuvuta na kumeza. Epuka kumuacha mtoto akiwa na maziwa mengi mdomoni kwani inaweza kupelekea kupaliwa. Maziwa ya Mama ni muhimu sana katika siku hizi za mwanzo hivyo jitahidi na hakikisha anapata maziwa ya kutosha.

Wiki za na Miezi ya mwanzo

Kadri mtoto anavyokua, basi tumbo na viungo vyake vinakua vikubwa na kuwa tayari kiutendaji. Kadri siku zinavyoenda, mtoto anakuwa yupo tayari kunyonya zaidi. Jinsi mtoto anvyoendelea kukua, kwakuwa huwa na uwezo wa kunyonya kiasi kikubwa kwa wakati, basi, muda wa kumnyonyesha hupishana kuanzia masaa 2 hadi 4 tofauti na ilivyokuwa siku za awali. Kumbuka, wakati huu, mtoto hutumia muda mwingi kulala, hivyo inawezekana kabisa muda wake wa kunyonya ukapitiliza.

Ikumbukwe pia, hakuna muda rasmi wa kumnyonyesha mtoto, kwani kuna wakati anaweza kunyonya kwa muda mrefu na kuna wakati anaweza kunyonya kwa muda mchache kutegemeana na mahitaji yake. Mara nyingi, watoto hunyonya kulingana na mahtaji na huacha pale wanapoona hawahitaji tena.  Katika kipindi hiki, mtoto anaweza kunyonya mara 8 hadi 12 ndani ya masaa 24.

Miezi 6 hadi mwaka mmoja

Kwakuwa kuanzia miezi 6 mtoto anakuwa ameshaanza kutumia vyakula vingine, hivyo muda wa unyonyaji hupishana sana kutoka mtoto mmoja hadi mwingine. Kitu muhimu cha kuzingatia ni kumsoma na kufuatilia mahitaji ya mtoto pale anapohitaji kunyonya au anapokuwa na njaa. Kuna baadhi ya watoto huacha kupendelea kunyonya baada ya kuanza kula vyakula, hivyo kama hali hii itajitokeza kwa mtoto wako, inashauriwa umnyonyeshe kwanza kabla ya kuanza kumpa chakula kingine.

Kumbuka kuwa, hata kama mtoto tayari ameshaanza kutumia vyakula vingine, bado maziwa ya mama tegemeo kuu la virutubisho kwa mtoto katika umri huu, hivyo usiache kuendelea kumnyonyesha hata kama anakula vizuri vyakula vingine.

Miezi 12 hadi 24

Kwa kipindi hiki, mahitaji nayo hutofautiana sana kutoka mtoto mmoja hadi mwingine. Kuna watoto hupendelea kunyonya asubuhi na jioni tuu wakati wengine huendelea kunyonya mara nyingi katikati ya siku au kupishana na mlo wao. Kitu cha msingi ni kumfuatilia na kujua mahitaji ya mtoto bila kumlazimisha au kumpunja.

Utajuaje kama mtoto anahitaji kunyonya?

Inashauriwa Mama kumnyonyesha mtoto pale anapohisi kuwa ana njaa. Wengi wamekuwa wakitegemea kumsikia mtoto analia kama ishara ya njaa, lakini kulia ni ishara ya mwisho ya njaa, ina maana mpaka analia itakuwa ameshasikia njaa na ameshindwa kuvumilia. Pia, kulia haimaanishi kuwa ana njaa, kuna makala inayoelezea Sababu za watoto kulia na jinsi ya kuwabembeleza inaweza kukupa mwanga zaidi kwani si kila kilio ni ishara ya njaa.

Zifuatazo ni baadhi ya ishara kuwa mtoto ana njaa;

• anazungusha kichwa huku na huku
• anaachama mdogo
• anang'atang'ata ulimi kama anamung'unya kitu
• anakula vidole
• analamba midomo
• anajalibu kushikashika

ishara nyingine hutegemeana na mtoto, hivyo kama mama, unatakiwa uhakikishe umezizoea na kujua ishara kuu za mtoto wako.

Ninajuaje kama toto hapati maziwa ya kutosha?

Swali hili ni moja ya maswali ambayo wamama wengi wamekuwa wakijiliza, je nitajuaje kama mtoto anapata maziwa ya kutosha. Zifuatazo ni baadhi ya ishara kuonesha kuwa mtoto hapati mawiwa ya kutosha

• Unamuona anakuwa hajatosheka hata baada ya kunyonya
• anakuwa na njaa kwa vipindi vifupivifupi sana
• anapata choo au mkojo mara chache saaana
• ana hasira na ana lialia sana
• haongezeki uzito

Endapo utaona dalili hizi, zingatia kwenda hospitali au wasiliana na daktari wako kwa ushauri zaidi ili kuweza kupata suluhisho.

Kunyonyesha kuna faida nyingi sana kwa mtoto mchanga pia na kwa mama. Na mara nyingi hili huwa ni umamuzi wa mtu binafsi ila ushauri wa msisitizo unatolewa na chama cha madaktari wa watoto na chama cha madaktari wa magonjwa ya wakina mama vyote vya marekani.

Faida kwa Mtoto

• Virutubisho vilivyomo kwenye maziwa ya mama ni muhimu kwa mtoto mchanga , maana maziwa ya mama huwa uwiano mzuri wa vitamin, protini, na mafuta mazuri na kumuwezesha mtoto kukuwa vizuri
• Vilevile maziwa ya mama huwa na virutubisho vyenye uwezo wa kumkinga mtoto kupata magonjwa kitaalamu antibodies, ambavyo humkinga mtoto mchanga dhidi ya vimelea (bakteria na virusi)
• Maziwa ya mama hupunguza uwezekano wa mtoto mchanga kupata pumu au aleji
• Na vilevile watoto wakinyonyeshwa kwa miezi sita mfululizo bila kuchanganyiwa na vyakula vingine hupunguza hatari ya kupata maambukizi ya masikio, mfumo wa hewa na magonjwa ya kuharisha
• Kuna tafiti ambazo zinaonyesha maziwa ya mama yanaongeza upeo wa kufikiri wa mtoto atakapo kua

Watoto ambao hula chakula cha usiku pamoja na familia yao wanakuwa na afya njema kiakili na kimwili na wana uwezekano mdogo wa kupenda kunywa soda na vyakula hatarishi kwa afya (fast food)

Watafiti kutoka nchini Canada wanasema, watoto ambao mara kwa mara hula chakula pamoja na familia zao wanakuwa na afya njema ya kiakili na kimwili ukilinganisha na watoto ambao hawapati nafasi ya kula chakula pamoja na familia zao.

Watafiti hao wamegundua ya kwamba watoto hao wanapofikisha umri wa miaka 10 wanakuwa na afya njema kiakili, wachangamfu na uwezekano mdogo sana wakunywa vinywaji vyenye sukari kama soda ikiwa watakula chakula mara kwa mara pamoja na wazazi, ndugu au walezi wao.

Utafiti huu ulifanyika kwa muda wa miaka 10, na ulihusisha kuwafuatilia watoto tokea wakiwa wachanga mpaka walipotimiza umri wa miaka 10.

Watafiti hao wanasema,matokeo yao yanathibitisha  ile dhana ya kwamba,kula chakula kwa pamoja kama familia ni muhimu sana kwa binadamu na huleta manufaa mbalimbali kwa sababu  hujumuisha vipengele  vyote muhimu sana vya  mfumo  wetu maisha pamoja na afya za wazazi wetu.

Uwepo wa wazazi wakati wa kula chakula huwapatia nafasi muhimu sana watoto ya kujifunza kujumuika na wengine, kujadiliana kuhusu mambo mbalimbali ya kijamii na kutoa duku duku zao za kila siku na ni fursa adhimu ya kujifunza mijumuiko ya kifamilia kwenye mazingira wanayoyafahamu na salama kiakili’’ alisema Professor Linda Pagani, mtaalamu wa wa elimu ya kiakili kutoka Chuo Kikuu cha Montreal, Canada.

Ni muhimu kwa mzazi/ mlezi kufahamu aina ya chakula kimfaacho mtoto wake hususani yule aliye katika umri wa miezi tisa na nusu mpaka miaka sita. Aina hizi za vyakula na jinsi ya uandaaji wake hutofautiana sana na zile anazokula mtoto mkubwa au mtu mzima. Leo, mtaalamu wetu wa mapishi, Chef Issa anatuletelea ratiba ya chakula cha mtoto wa umri huo.

Homa ya kweli inasababisha wasiwasi hasa katika miezi michache ya kwanza ya maisha ya mtoto. Hii ni kwa sababu mfumo wa kinga kwa watoto huwa bado mchanga na hauna ufanisi sana katika kupambana na maambukizi kwa miezi mitatu au minne ya mwanzo baada ya mtoto kuzaliwa.

Hivyo ni muhimu kujifunza namna sahihi ipasayo kuchukua joto la mtoto wako na kuelewa nini kinaashiria homa ya kweli.

Homa kwa mtoto

Kwa kawaida madaktari husema mtoto ana homa iwapo kama joto la mwili wake litaongezeka na kufikia nyuzijoto >37.5?? (99.5F) au zaidi. Ni vizuri kujua joto la kawaida la mtoto wako kwa kuchukua vipimo mara chache wakati mtoto yupo katika hali ya kawaida ‘mzima wa afya’.

Nini husababisha homa kwa watoto?

Kuna sababu kadhaa ziletazo homa kwa watoto. Upungufu wa maji mwilini ni mojawapo ya sababu hizo. Aidha joto la watoto wachanga linaweza kuwa juu kufuatia nguo nyingi alizovaa katika mazingira ya joto kiasi. Kwa kawaida inashauriwa mtoto wako avae safu moja zaidi ya mavazi zaidi ya yale ambayo wewe mwenyewe ukivaa yanakufanya ujisikie vizuri, maana yake ni kwamba kama wewe umevaa nguo mbili juu, na ukajisikia vema, basi mtoto wako avae walau nguo tatu ili kulinda joto lake lisipungue wala kuongezeka sana.

Sababu nyingine iwezayo kuleta homa kwa watoto ni maambukizi. Mfumo wa kinga ya mwili wa mtoto unapohisi kuingiliwa na vimelea vya maradhi kama vile bacteria au virusi, hutoa taarifa kwenye ubongo ambao nao hutoa kemikali fulani zinazosababisha joto kupanda mwilini. Kupanda kwa joto huko ambako huitwa homa kunaweza kuwa na faida kadhaa katika mwilini wa mtoto zikiwemo;

• Baadhi ya bakteria na virusi hawapendi hali ya joto la juu na hivyo basi ni rahisi zaidi kuharibiwa na mfumo wa kinga.
• Joto la juu la mwili husaidia mwili kupambana na maambukizi.